Niniejsza witryna ma charakter wyłącznie informacyjny, a publikowane treści mają na celu edukację diabetologiczną oraz promowanie szeroko pojętej świadomości zdrowotnej i zdrowego trybu życia. Na podstawie uzyskanych informacji nie należy podejmować samodiagnozowania ani samoleczenia i w żadnym wypadku nie mogą one zastąpić wizyty u lekarza.
Warto przeczytać także:
Katarzyna Wakulińska
Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi). Cukrzyca jest jednym z najczęstszych powikłań ciąży w Polsce. Wyróżniamy cukrzycę przedciążową, gdy kobieta chorująca przed ciążą na cukrzycę typu 1, typu 2 lub inne typy cukrzycy jest w ciąży oraz cukrzycę ciążową, czyli różnego stopnia zaburzenia tolerancji węglowodanów lub cukrzycę rozwijającą się lub po raz pierwszy rozpoznaną w ciąży.
Przyczyny i konsekwencje.
Cukrzyca ciążowa jest wynikiem zmian hormonalnych zachodzących w organizmie ciężarnej kobiety, które przystosowują jej metabolizm do potrzeb prawidłowego rozwoju płodu. Aby zabezpieczyć stały dowóz substancji odżywczych dla wzrastającego dziecka, zwiększa się ilość glukozy produkowanej w wątrobie matki. Jednocześnie obniża się wrażliwość jej tkanek na insulinę. Stan ten, nazywany insulinoopornością wynika z wielu czynników, między innymi z wzrastającej ilości hormonów wytwarzanych przez łożysko. W celu wyrównania tych zaburzeń trzustka ciężarnej produkuje więcej insuliny niż w okresie przed ciążą, jednakże ta ilość u niektórych kobiet okazuje się niewystarczająca, aby utrzymać prawidłowe stężenia glukozy w ich organizmie. Rozpoznaje się wówczas u nich cukrzycę ciążową.
Czynniki ryzyka cukrzycy ciążowej.
Częściej niż w populacji ogólnej na ryzyko rozwoju cukrzycy ciążowej narażone są kobiety z następujących grup:
-
w wieku powyżej 35 lat
-
z nadwagą lub otyłością
-
które mają w rodzinie osobę chorą na cukrzycę typu 2
-
które chorują na nadciśnienie tętnicze
-
u których rozpoznano zespół policystycznych jajników (PCO, PCOS)
-
u których w poprzedniej ciąży rozpoznano cukrzycę ciążową
-
które urodziły dziecko (dzieci) o dużej masie ciała ( >4000g)
-
które urodziły dziecko (dzieci) z wadą rozwojową
-
u których w poprzedniej ciąży doszło do zgonu wewnątrzmacicznego (śmierci dziecka przed urodzeniem)
-
wieloródki
Możliwe następstwa u matki i dziecka.
Obecność cukrzycy ciążowej może się wiązać z szeregiem powikłań u kobiety oraz rozwijającego się dziecka. Podwyższony poziom cukru, który u ciężarnej jeszcze nie powoduje żadnych niepokojących objawów, ma już negatywny wpływ na płód. Glukoza przenika przez łożysko bez żadnych ograniczeń i jej poziom u dziecka jest proporcjonalny do poziomu we krwi matki. Zbyt duża ilość glukozy powoduje, że trzustka płodu produkuje więcej insuliny. Nadmiar insuliny powoduje nadmierne wzrastanie dziecka, nadmierne odkładanie tkanki tłuszczowej, przerost narządów wewnętrznych. Zaburza też dojrzewanie płuc, może również prowadzić do nadkrwistości. Natomiast po urodzeniu się dziecka nadmiar insuliny przy braku dopływu glukozy (po odcięciu pępowiny kończy się przepływ substancji odżywczych od matki) może prowadzić do ciężkich niedocukrzeń z powikłaniami neurologicznymi, np. drgawkami lub trwałymi uszkodzeniami neurologicznymi.
Innymi częstymi powikłaniami występującymi u dziecka są: makrosomia, czyli nadmierna masa dziecka, niedobór wapnia i magnezu, przerost narządów wewnętrznych, w tym serca – prowadzący do jego niewydolności, nadkrwistość, której skutkiem mogą być niewydolność serca, zakrzepica drobnych naczyń lub mocno nasilona i przedłużająca się żółtaczka noworodków. U dzieci tych częściej występują też zaburzenia oddychania wynikające z niedojrzałości płuc. Natomiast najczęstszymi powikłaniami u matki są zwiększone odsetki porodów zabiegowych, cięć cesarskich, porodów indukowanych oraz uszkodzeń dróg rodnych i krocza. U ciężarnych z cukrzycą ciążową częściej też występuje nadciśnienie indukowane ciążą i stan przedrzucawkowy.
Diagnostyka w kierunku cukrzycy ciążowej.
Na początku ciąży, jak najszybciej po jej potwierdzeniu, u każdej ciężarnej nie chorującej dotychczas na cukrzycę należy oznaczyć poziom cukru we krwi. Prawidłowy wynik wynosi < 92 mg/dl. Natomiast u kobiet z grup ryzyka (wymienionych wyżej) należy już na początku ciąży wykonać test doustnego obciążenia 75g glukozy (OGTT). W obu opisanych sytuacjach, jeśli uzyska się prawidłowy wynik poziomu glikemii, kolejnym badaniem jest test doustnego obciążenia 75g glukozy, wykonywany między 24. a 28. tygodniem ciąży.
Prawidłowy wynik testu obciążenia to: cukier na czczo < 92 mg/dl, po 60 minutach <180 mg/dl, a po 120 minutach od wypicia roztworu glukozy <153 mg/dl. Do rozpoznania cukrzycy ciążowej wystarcza obecność jednego nieprawidłowego wyniku. Zatem poziom glikemii ≥92 mg/dl na czczo i/lub ≥180 mg/dl po 1 godzinie i/lub ≥153 mg/dl po 2 godzinach świadczą o obecności cukrzycy ciążowej.
Jak prawidłowo przygotować się i wykonać badanie OGTT.
Badanie należy wykonać u osoby wypoczętej (po przespanej nocy), która w ciągu 3 poprzedzających dni odżywiała się normalnie, nie ograniczając węglowodanów (m.in. pieczywa, makaronu, ryżu, warzyw). W dniu przed badaniem należy spożyć lekką, wczesną kolację, tak aby okres powstrzymywania się od posiłku wyniósł przynajmniej 8-10 godzin. W dniu badania należy zgłosić się do laboratorium rano na czczo (przed badaniem nie spożywać pokarmów ani nie pić płynów), przynosząc ze sobą zakupioną wcześniej w aptece glukozę (75 gram). Po pobraniu krwi z żyły (nigdy z palca!) osoba badana powinna wypić w ciągu około 5 minut roztwór przygotowany z rozpuszczonej w ciepłej wodzie glukozy, a następnie przez 2 godziny oczekiwać w laboratorium na ponowne pobranie krwi. W tym czasie należy powstrzymywać się od picia, jedzenia, palenia papierosów oraz wysiłku fizycznego (w tym także spacerowania), gdyż spowoduje to zafałszowanie wyniku. Badanie kończy się w momencie pobrania krwi po 2 godzinach od wypicia roztworu glukozy.
Trzeba pamiętać, że prawidłowo test wykonuje się oznaczając poziom glukozy („cukru”) w osoczu krwi żylnej – czyli w laboratorium po pobraniu krwi z żyły. Czasem zdarza się, że oznaczenia są wykonywane w gabinecie lekarza lub pielęgniarki glukometrem po nakłuciu opuszki palca lub pobrana krew żylna jest nakładana na pasek glukometru. Nie jest to postępowanie właściwe. Glukometr jest aparatem służącym do samokontroli w domu lub kontroli w gabinecie lekarskim osób już chorujących na cukrzycę i w żadnym wypadku nie może służyć, przynajmniej na obecnym poziomie rozwoju technologicznego, do diagnostyki. Błąd pomiaru może wynieść nawet 10%, co oznacza, że u kobiety z cukrzycą ciążową nie rozpozna się w porę tego powikłania (ze wszystkimi negatywnymi skutkami dla jej nienarodzonego jeszcze dziecka) lub osobie zdrowej przypisze się obecność choroby, powodując u niej poczucie zagrożenia o zdrowie własne i dziecka, a także obciążając ją niepotrzebnie kosztami leczenia, samokontroli i wizyt lekarskich.
Postępowanie po rozpoznaniu cukrzycy ciążowej.
Jak najszybciej po rozpoznaniu cukrzycy ciążowej, niezależnie od wieku ciąży, należy zgłosić się do Poradni Diabetologicznej. Podczas rejestracji warto poinformować rejestratorkę lub pielęgniarkę o rozpoznaniu cukrzycy ciążowej, wówczas zostanie wyznaczony najszybszy możliwy termin wizyty. W trakcie pierwszej wizyty w Poradni diabetolog przeprowadzi wywiad dotyczący cukrzycy, chorób współistniejących, dotychczasowego leczenia, a także informacji na temat chorób przewlekłych (w tym cukrzycy) u krewnych. Warto więc przed wizytą dowiedzieć się jak najwięcej o chorobach występujących w rodzinie, a na wizytę przynieść wyniki badań (także wynik testu obciążenia glukozą) i nazwy stosowanych na stałe leków. Na pierwszej wizycie będzie także przeprowadzona wstępna edukacja dotycząca właściwej diety, wysiłku fizycznego, samokontroli, obsługi glukometru (aparatu służącego do samodzielnego oznaczania poziomu glukozy we krwi).
Opieka nad kobietą w ciąży powikłanej cukrzycą ciążową.
Leczenie cukrzycy ciążowej opiera się na trzech filarach – właściwej diecie, odpowiedniej dawce ruchu (jeśli nie ma przeciwwskazań położniczych) oraz farmakoterapii. Obecnie jedyną dopuszczalną formą leczenia hipoglikemizującego (obniżającego poziom cukru we krwi) u ciężarnych jest insulinoterapia. W około połowie przypadków cukrzycy ciążowej możliwe jest uzyskanie dobrego wyrównania, przynajmniej przez większą część ciąży, bez konieczności podawania insuliny.
Po wdrożeniu właściwego postępowania dietetycznego jego efekt powinien być oceniony po około tygodniu. Jeśli glikemie w samokontroli są prawidłowe, kontynuuje się postępowanie behawioralne (dieta i ruch). Natomiast przy poziomach cukru przekraczających zalecane, niezbędne jest włączenie insulinoterapii. Niezależnie od rodzaju leczenia (tylko dieta lub dieta plus insulina), kolejne wizyty, z uwagi na dynamiczną zmianę zapotrzebowania na insulinę w miarę rozwoju ciąży oraz konieczność monitorowania masy ciała i ciśnienia tętniczego, powinny odbywać się nie rzadziej niż co 2-3 tygodnie.
Postępowanie po porodzie.
Ostateczne rozpoznanie rodzaju zaburzenia metabolicznego można postawić dopiero po porodzie. Należy wówczas (między 6. a 12. tygodniem po porodzie) ponownie wykonać test doustnego obciążenia 75g glukozy. Wynik prawidłowy oznacza, że zaburzenia tolerancji węglowodanów miały charakter przemijający. Jednakże należy pamiętać, że przebyta cukrzyca ciążowa jest czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy ciążowej w kolejnej ciąży, a także rozwoju cukrzycy, najczęściej typu 2, w przyszłości. Stąd konieczność objęcia kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej badaniami profilaktycznymi. Wskazane jest wykonywanie u nich oznaczenia poziomu glikemii na czczo raz w roku przez całe życie, a w przypadku uzyskania wyniku nieprawidłowego – wykonanie testu doustnego obciążenia 75g glukozy. Wskazane jest także wykonanie OGTT w okresie planowania kolejnej ciąży. Należy pamiętać, że aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 w przyszłości, dobrze jest kontynuować prozdrowotny styl życia również po porodzie. Prawidłowe odżywianie, regularny ruch i unikanie nadwagi to główne klucze do sukcesu.